جواد کاموربخشایش معتقد است که ما در عرصه نشر آثار به بسیاری از ابعاد جنگ توجه نکرده ایم. در این زمینه می توان از بانوانی نام برد که در پشت جبهه و پشت جبهه حضور فعال داشتند و متاسفانه اثر قابل توجهی در این زمینه منتشر نشده است.
آثار زیادی در حوزه دفاع مقدس منتشر شده است که در آنها موضوعات مختلفی بیان شده است. در این راستا می توان کتاب های «دا» و «زندام» را از جمله آثاری برشمرد که توانسته نقش زنان را در عرصه دفاع مقدس بیان کند. اکنون اکثر آثار موجود در بازار، مردان را محور رویدادها و نقش های دفاع مقدس می دانند. این در حالی است که نقش زنان در دفاع مقدس کمتر از مردان نبود و اگر از حمایت مردان برخوردار نبودند، لزوماً نمی توانستند در جبهه ها مؤثر باشند.
اما آنچه اکنون درباره نقش زنان در دفاع از حریم مقدس در بازار وجود دارد، می توان به ردپای افسانه فتح درباره همسران و مادران شهدا اشاره کرد. اما آیا نمی توان شاهد حضور زنانی بود که در سایر بخش ها در این زمینه نقش آفرینی کرده اند؟ آیا نباید زنانی را که پشت جبهه کار می کردند، لباس می شستند، دنبال غذا و چیز می گشتند، در این منطقه نان می پختند، در نظر گرفت؟ در این راستا زنانی نیز بودند که در پشت جبهه به عنوان کمک و پرستار فعالیت می کردند. آیا کاری در این مورد انجام شده است؟
به یقین باید گفت که به عقیده بسیاری از صاحب نظران و پیشکسوتان عرصه ادبیات و ادبیات دفاع مقدس، نقش زنان در دفاع مقدس تبیین نشده است و نمی توانستیم همه جا شاهد جنگ باشیم. ابعاد آن آنچه در چنین غفلتی دخیل است و اقداماتی که باید در مورد آن انجام داد، مسائل مهمی است که نباید نادیده گرفته شود. زیرا زمان زیادی برای رسیدگی به بسیاری از این حوادث وجود ندارد و بسیاری از زنانی که در این عرصه ها حضور داشتند یا از دنیا رفته اند و یا در سال های آخر زندگی خود به سر می برند. به همین مناسبت به سراغ جواد کامور بخشایش، کارشناس ارشد ادبیات و نویسنده پیشکسوت عرصه هنر رفتیم و با او به گفت و گو نشستیم. متن این گفتگو را در ادامه می خوانید؛
-کتاب های زیادی در دفاع از مقدسات نوشته شده است اما آثاری که فقط به زنان و نقش هایی که ایفا کرده اند در مقایسه با موارد ذکر شده اندک است. در مقابل این حجم کم که بیشتر توسط بنیاد داستان فتح تهیه شده است، باید گفت که آثار منتشر شده کمی در مورد نقش زنانی که به عنوان امدادگر و پرستار کار می کردند یا نقش های دیگری در جبهه داشتند، وجود دارد. چه فکری در این باره دارید؟
مقالات مختلفی درباره نقش زنان در جنگ نوشته شده است، اما من معتقدم که جنگ زنان ادامه دارد. مادرانی هستند که سال هاست منتظر فرزندی هستند. این افراد با احساسات و عواطف خود در جنگ هستند. همسران جانبازانی هستند که در سخت ترین شرایط از این افراد مراقبت می کنند و به نوعی با زندگی مبارزه می کنند. در دوران دفاع مقدس نیز زنان با شروع جنگ در خرمشهر نقش آفرینی کردند و در جنگ حضور داشتند. در این مرحله از جنگ، زنان در نبرد تن به تن در کنار مردان قرار داشتند و به تدریج با در نظر گرفتن خصوصیات فردی خود، به مشاغل دیگر عمدتاً کمکی روی آوردند. در آن سال هایی که زنان حضور چشمگیری داشتند، امدادگری نقش متفاوتی داشت که در کردستان نیز مشاهده می شود.
زنان و مادران از همه مبارزان حمایت کردند و از آنها حمایت اخلاقی کردند. الان هم فرزندان شهدا را همین مادران تربیت می کنند، تبعات جنگ ادامه دارد و با عواقب جنگ دست و پنجه نرم می کنند.
در کنار این مسائل باید گفت که آثار خلق شده درباره مادران و همسران و شاید خواهران شهداست، اما در عرصه دفاع مقدس زنانی را داشتیم که نقش ناجی و پرستاری در جبهه داشتند و اینها بودند. در آثار در حال نگارش دیده نمی شود. از این نظر می توان گفت فقط «خاطرات ایران» ایران ترابی را داریم. در عین حال کتاب خاصی که در این زمینه گویای آن باشد سراغ نداریم. آیا شما با این موافق هستید؟
زنان نقش مهمی در کمک و حمایت از جنگ داشتند. از جمله بسته بندی، پخت و حمل و نقل. در عین حال نقش زنان در جنگ به طور کامل توضیح داده نشده است.بخش محدودی که بهتر دیده شده کمک زنان در جنگ و قبل از جنگ در قرقیزستان است. نماد این مددکار را می توان در چهار زن اسیر شده توسط نیروهای عراقی از جمله معصومه آباد دید، اما «دختران OPD» و «یکشنبه گذشته» معصومه رامهرمزی را نیز از جمله آثار برجسته درباره نقش زنان کمک کننده در جنگ در عین حال هنوز نتوانسته ایم نقش زنان را در جنگ توضیح دهیم. آنچه در جامعه امروزی مورد نیاز است و می تواند درس مفیدی در زندگی باشد، همسران جانبازان، نحوه برخورد با چالش های زندگی و صبر و مراقبت 60 درصدی با جانبازان است.
ضعف ما در این زمینه این است که کتابی در این باره نداریم و اگر کتابی هم باشد نمایه وجود ندارد. یعنی اثری نداریم که نقش زنان در جنگ و تداوم آن در حمایت از جانباز را بیان کند. نهضت نویسندگان زنان با تأکید بر نقش زنان آغاز شد. مثلاً در حوزه مددکاری و پیشه گرایی کتابی مثل «دختر شینا» داریم که نقش زن را توضیح می دهد، اما حوزه های مختلفی برای تبیین نقش زن وجود دارد که هنوز به آن نرسیده ایم. مرجا پشتوانه عاطفی زنان است. در جنگ نیمی از وظایف را زنان انجام می دادند. اکنون کتابی در مورد خرمشهر نوشته می شود که در آن مشخص می شود زنان در جریان بمباران چه کردند و مشکلاتی که پیش آمد. در این راستا لازم است آثاری برای درک بهتر نقش ها نوشته شود.
اشاره کردید که هنوز این نقش ها توضیح داده نشده است…
آره. مثلاً به افسانه جدیدی برخوردم که یک جانباز زن 70 یا 80 درصد است و مشکل دارد. با توجه به این موضوع متوجه شدم که ما هنوز در این زمینه شکست خوردیم و کل تاریخ جنگ را به طور کامل توضیح ندادیم. این خانم تا به حال در جنگ نبوده است اما جنگ وارد خانه اش شد. با از دست دادن برادر و بستگانش در جنگ، با اراده و آگاهی کامل با جانباز 70 درصد ازدواج کرد. در این زندگی، زنانی مانند او، با وجود اینکه جنگ تمام شده است، همچنان در حال جنگ هستند. آثاری که این قدر خاص هستند باید منتشر شوند. این موضوع در زمینه سبک زندگی نیز می تواند چیزهای زیادی از جمله صبر را آموزش دهد. این رویکرد نشان دهنده مقاومت زنان در برابر دشمن است. پیامدهای جنگ همچنان این خانواده ها را نگران کرده است.
– دلیل توضیح ندادن اینگونه مسائل را از کجا می دانید؟
این موضوع به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ اولین عامل این است که ما جنگ را دفاع مقدس می‌دانیم و خاطرات زنان را منتشر کرده‌ایم که زنان با میانجیگری در آن نقش مستقیم یا غیرمستقیم دارند. ما به این نکته توجه نکردیم که هنوز زنانی هستند که با عواقب جنگ دست و پنجه نرم می کنند و احساس می کنیم اگر این آثار را منتشر کنیم، جامعه آنها را دوست نخواهد داشت و موفقیت را نمی خواهند. ما هنوز جنگ را در همه ابعادش ندیده ایم، بنابراین با زنان این گونه رفتار نکرده ایم. در این راستا به سراغ همسران شهدا رفتیم و آثار موفقی هم منتشر شده است اما کمتر کتابی دیده ام که درباره نقش زنان جانباز صحبت کرده و مشکلات آنها را بیان کند.
در این مورد چه باید کرد؟
باید موضوعات را گسترش داد و شاخه های مختلف جنگ را بهتر دید و نویسنده را آموزش داد یا نویسنده را به موضوعات مختلف راهنمایی کرد. دنبال آدمی نباشید که نقش خاصی در ابدون داشته باشد. در کنار این مسائل باید به دنبال کسانی باشیم که با عواقب جنگ دست و پنجه نرم می کنند و هشت سال است که جنگ آنها ادامه ندارد. حضور مادران و همسران شهدا در کنار رزمندگان، تماشای راه مادران و همسران شهدا، تربیت فرزندان شهدا و درمان جانبازان از جمله نقش هایی است که زنان در صفوف ایفا می کنند. دفاع مقدس است و این منطقه هنوز جای کار دارد.
کاری که باید انجام شود این است که اخیرا نهادها وارد میدان شده اند و نقش حمایتی زنان را دیده اند. مثلاً زنی را پیدا می کنند که در گوشه ای از کشور وقت خود را صرف پخت و پز می کند. این را می توان از گروه هایی که در جبهه حضور جدی داشتند از جمله تیم حاج هادی که نقش زنان ورامینی در حمایت از جنگ را به تصویر می کشد که هر روز لباس ها و پتوهای خون آلود و کثیف را به دوش می کشند. در عملیات و در عقب آنها، جبهه توسط رودخانه شسته می شد. در این راستا خاطرات شگفت انگیزی را نیز بیان می کنند; این پتوها انگشتان دست و پا بریده بودند و دیدن این چیزها سخت بود. نظر من این است که ما هنوز نتوانسته ایم نقش واقعی زنان در جنگ را توضیح دهیم و کسانی که آن را توضیح داده اند، موفق بوده اند. ما یک اندازه کوچک از این اندازه های غول پیکر به دست آوردیم.
منبع: ترغیب
